Konsultimet Mat avancuar Funksioni injektiv, syrjektiv. Ushtrime te zgjidhura dhe udhezime.

By
– Posted on 22/06/2013Posted in: USHTRIME MATEMATIKE

Funksioni f:X\rightarrow Y  quhet bijektiv vetem nese ai eshte njeheresh edhe injektiv edhe syrjektiv.

y=f(x)  bijeksion \Leftrightarrow \left\{\begin{matrix} \forall x_{1},x_{2}\epsilon X,x_{1}\neq x_{2}\Rightarrow f(x_{1})\neq f(x_{2})\\ \forall b\epsilon Y,\exists x_{1}\epsilon X, qe, f(x_{1})=b \end{matrix}\right.  ,me fjale,  fytyra te ndryshme kane shembellime te ndryshme, dhe çdo element i bashkesise se mbarimit eshte vlere e funksionit.  (ndryshe pasqyrim nje per nje)

1.Tregoni se funksioni y=\frac{a}{x}  eshte bijeksion i R^{*} ne R^{*}.  (a\neq 0)

zgjidhje

x_{1}\neq x_{2}\Rightarrow \frac{a}{x_{1}}\neq \frac{a}{x_{2}}\Rightarrow f(x_{1})\neq f(x_{2})    funksioni eshte injektiv. Le te jete b\epsilon R^{*} e çfardoshme, ekuacioni b=\frac{x_{1}}{a}  ka zgjidhje numrin x_{1}=a\cdot b   e cila ekziston gjithmone, prandaj funksioni eshte syrjektiv, per pasoje eshte bijektiv.

2.Shqyrtoni funksionin y=2x^{2}.

zgjidhje

Per x_{1}=-1,x_{2}=1  kemi   x_{1}\neq x_{2}    por  f(x_{1})=f(x_{2})=2  funksioni nuk eshte injektiv sepse fytyra te ndryshme kane te njejtin shembellim. Prandaj nuk eshte as bijektiv.

3.Shqyrtoni te njejtin funksion por me fillim ne R^{+}  dhe mbarim ne R.

zgjidhje

Per x_{1}\neq x_{2}\Rightarrow 2x_{1}^{2}\neq 2x_{2}^{2}\Rightarrow f(x_{1})\neq f(x_{2})   pra funksioni eshte injektiv. VO Funksioni monoton ne nje bashkesi eshte injektiv. Perveq menyres se mesiperme mund te veprojme edhe duke studiuar monotonone e funksionit. Ne rastin tone derivati ne bashkesine ku shqyrtohet eshte pozitiv kjo sjell qe funksioni eshte rrites ne gjithe bashkesine , prandaj eshte injektiv.

Ekuacioni b=2x^{2}  nuk ka zgjidhje per çdo b\epsilon R. per shembull b=-4.  Atehere nuk eshte syrjektiv si pasoje nuk eshte bijektiv.

VO. Te njejtin funksion e shqyrtojme me fillim ne R^{+}  dhe mbarim ne R^{+} . Ne kete rast eshte bijeksion. Argumentojeni vete. Prandaj eshte shume e rendesishme te shikohet bashkesia e fillimit dhe e mbarimit.

4.Si duhet te jete m qe funksioni i meposhtem te jete bijeksion i R ne R.   \left\{\begin{matrix} -x & per &x<0 \\ mx^{2}&per & x\geq 0 \end{matrix}\right.  

zgjidhje

Per disa funksione duhet edhe arsyetimi me ane te grafikut te funksionit. Funksioni eshte injektiv kur çdo drejtez paralel me Ox e pret grafikun ne te shumten nje pike. Funksioni eshte syrjektiv kur çdo drejtez paralel me Ox e pret grafikun ne te pakten nje pike. Funksioni eshte bijektiv kur çdo drejtez paralel me Ox e pret grafikun ne nje dhe vetem nje pike.

Arsyetojme per funksionin tone: Pjesa e pare e grafikut eshte pergjysmorja e kuadrantit te dyte. Qe funksioni te jete injektiv duhet pjesa e dyte e grafikut te funksionit, qe eshte njera nga pjeset simetrike te paraboles, te jete poshte boshtit Ox. Prandaj m<0  . Per m<0  duke i trajtuar dy pjeset veç e veç shohim qe funksioni eshte bijektiv. Arsyetimi mund te plotesohet duke ndertuar grafikun.

Postimi tjeter per funksionin e anasjellte